چکیده
احتجاج از باب اِفتعال به معنای اقامه حجت و دلیل برای اثبات حق است. در قرآن کریم، کلمه «حجت» در همه موارد درباره اثبات حق به کار رفته است. بررسی کاربردهای قرآنی، مفید این نکته است که حجت به تصدیق کننده ادعای حق است و محاجّه در جایی است که مخاصمه و منازعه در کار باشد. اصولاً هر حجتی هدف خاصی را تعقیب می کند.
اهداف اصلی و کلی احتجاجات در قرآن، اثبات ربوبیت خدا، اثبات جهان آخرت و اثبات رسالت پیامبران می باشد. احتجاج اختصاصی به شیوه قولی و اقامه دلیل لفظی در قالب کلمات و جملات ندارد ، بلکه می توان متناسب با موقعیت های خاص و به مقتضای آن، گاه با استدلال لفظی و دلیل قولی مطلبی را ثابت کرد و گاه نیز با عمل خاصی حقانیت مسئله‌ای را روشن ساخت. احتجاجات قولی شامل صراحت لهجه، شروع دعوت با سؤال، برائت از شرک و کفر، ارجاع به فطرت، برهان، موعظه جدل، تمثیل، تشبیه و احتجاجات عملی شامل معجزه، تحدّی، مباهله، کناره‌گیری، طرح مبارزه، هجرت و ترویج تقلید می شود.
ابراهیم خلیل (علیه السلام) دومین پیامبر اولوالعزم از پیامبران بزرگواری است که خدای تعالی بیش از سایر انبیای خود از او به عظمت یاد کرده و اوصاف ستوده و خصال پسندیده او را در قرآن ذکر فرموده و به بخش زیادی از الطاف و عنایات خود که به او عطا کرده ، مانند نشان دادن ملکوت آسمآن ها و زمین ، امت بودن به تنهایی ، مقام خلّت، مقام امامت، بهره‌مندی از حجّت قوی و … اشاره نموده است. ابراهیم (علیه السلام) زندگی و رسالت خویش را در میان قومی آغاز کرد که به رغم آشنایی با علم نجوم، در مسائل اعتقادی در اثر نادانی و ضعف فکری، گرفتار انواع شرک شده، با تعصب جاهلی بر آن اصرار می ورزیدند.
حضرت ابراهیم ‌(علیه السلام) از شیوه‌های مختلف احتجاجات قولی و عملی برای مناظره با بت‌پرستان و اجرام آسمانی پرستان، آزر و نمرود بهره برد. این پژوهش در 5 بخش به بررسی حقیقت احتجاج و اقسام آن، ویژگی های حضرت ابراهیم‌(علیه السلام) و قومش، شیوه‌های مناظره حضرت ابراهیم‌(علیه السلام) با بت پرستان، اجرام آسمانی پرستان، آزر و نمرود می‌پردازد.
روش پژوهش حاضر بر اساس نگرش کاربردی و بر اساس راهبرد توصیفی است و از روش کتابخانه ای جهت جمع‌آوری اطلاعات بهره گرفته شده است . مهم ترین منابعی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته عبارتند از تحلیل قصص، طلوع جاودان، دایره المعارف قرآن کریم، فرهنگ قرآن، و تاریخ انبیا .
در پژوهش حاضر، کلید واژه‌های احتجاج، ابراهیم، قرآن، غرور، جدل و مناظره بیش از سایر واژه‌ها به کار برده شده است.

-زهره پایدار