استاد راهنما:
سرکار خانم مشکاتی
نگارنده:
پریوش زارع
سال تدوین:
بهار 1395
چکیده :
مسئله جبر و اختیار از قرن اول در بین متفکران اسلامی مطرح ، و مورد تایید قرآن و روایات بوده است و در طول تاریخ ، دیدگاه های مختلفی در تفسیر آن ارائه شده است . متکلمان اشعری با انگیزه حفظ توحید افعالی ، به دیدگاه جبر گرویدند ؟ اما از عدل الهی غفلت کرده ، و آن را فدای توحید افعالی نمودند .
متکلمان معتزلی در کشمکش توحید افعالی وعده الهی جانب عدل را گرفتند و با طرح دیدگاه تفویض ، توحید افعالی را زیر سوال بردند . مکتب اهل بیت ( علیه السلام ) با طرح دیدگاه ( امر بین الامرین ) با حفظ هر دو اصل توحید افعالی و عدل الهی به تبیین اختیار انسان در پرتو فاعلیت الهی پرداخت . این دیدگاه از نقایض دو دیدگاه قبلی مبراست ظرافت ( امر بین الامرین ) باعث شده است تفاسیر متعددی برای تبیین آن از سوی متکلمان ، فیلسوفان و عارفان ارائه شود . این نوشتار با روش تحقیق عقلی به این مسئله پرداخته و ضمن پاسخ به مسئله تسلسل اراده ها به تبیین تفسیر امر بین الامرین می پردازد . بشر مختار و آزاده آفریده شده است ؛ یعنی به او عقل و فکر و اراده داده شده است . انسان در کارهای ارادی خود مانند یک سنگ نیست که او را از بالا به پایین رها کنند و تحت تاثیر عامل جاذبه زمین خواه ناخواه به طرف زمین سقوط کند ، بشر همیشه خود را در سر چهار راههای می بیند و هیچ گونه اجباری ندارد که فقط یکی از آنها را انتخاب کند ؛ سایر راهها بر او بسته نیست ؛ انتخاب یکی از آنها به نظر و فکر و اراده و مشیت شخصی او مربوط است . یعنی در اینجا پای شخصیت و صفات اخلاقی و روحی و سوابق تربیتی و موروثی و میزان عقل و دور اندیشی بشر به میان می آید .

کلید واژه ها : جبر ، اختیار ، اراده ، تفویض ، انتخاب