مفهوم حقوق و کودک

الف) حقوق و اهمیت آن
بحث حقوق، علماً بحث بده و بستان است. آدمی در عرصه ی حیات اجتماعی و در روابط متقابل با دیگران، بده و بستانی پیدا می کند که عقلاً و شرعاً موظف به رعایت آن است. هر انسانی در رابطه با انسانی دیگر طلبی دارد که موظف به ادای آن است. در مقابل، او نیز نسبت به آن انسان بدهی و تکلیفی دارد که باید بدان ملتزم باشد.
دامنه ی این حقوق وسیع بوده و در پاره ای از آثار اسلامی تا پنجاه مورد آن ذکر شده است و البته برخی از آن حقوق نسبت به برخی دیگر دارای برتری هایی است، مثلاً حق پدر و مادر نسبت به دیگران از برتری هایی برخوردار است و یا حق همسر و فرزند نسبت به حق همسایه از اولویتی برخوردار است.
1) ریشه ی حقوق
ریشه و پایه ی حقوق آدمی در بینش اسلامی نشأت گرفته از خداوند است. این خدای تبارک و تعالی است که بر اساس مالکیت مطلقه اش بر انسان ها، آنان را نسبت به یکدیگر طلب کار و بده کار کرده است وگرنه توجیه حق برای طفلی که به دنیا آمده قادر به کار و فعالیت نیست قابل توجیه و دفاع نخواهد بود.
امیرالمومنین(ع) به این نکته اشاره کرده و می فرماید:
و آن گاه خدای سبحان از حقوق خود حقوقی را برای برخی از افراد نسبت به برخی دیگر واجب گردانیده است و دستور این است که هر کس باید ملتزم و پاسدار حقی باشد که خداوند بر ایشان معین کرده است؛ و هم او فرمود: خداوند سبحان حقوق بندگانش را مقدمه ای برای ادای حقوق خود مقدر فرموده است.
آری تکیه گاه نظام حقوقی اسلام، حقوق خداوندی است. او با اخلاص و توحید شیرازه ی حقوق مسلمانان را در نقطه های پیوند، به سختی گره زده است؛ و چیزی را که خداوند گره زده است، بنده حق گشودن آن را ندارد. جز با اذن او، آن هم در موردی که خود او معین فرموده است.
2) اخذ حقوق
دامنه ی حقوق در اسلام وسیع است و این دامنه نه تنها انسان بلکه پدیده ها را نیز در بر می گیرد چه بسیارند، نعمت هایی که آدمی در طول مدت زندگی از آن بهره می گیرد مثل آب، هوا، غذا، فضا، و از دید علی(ع) برای هر نعمتی حقی است که آدمی باید آن را مراعات کند.
نکته ی در خور عنایت این است که فرد بی خبر از حقوق خود و یا با خبر از حقوق ولی ناتوان از اخذ و احقاق آن، مظلوم واقع شده و خداوند، خود مدافع اوست. کودک و گاهی زن در محیط خانواده از این سنخ افرادند.
3) اعتراف به حقوق خانواده
پس از حق خداوند، حقی واجب تر وسزاوارند از حقوق خانواده وجود ندارد. و جلوه ی اول آن متوجه پدر و مادر است که خداوند در قرآن حق آنان را پس از ذکر حق خود یاد کرده است. حقوق فرزندان نیز در ردیف حقوق خانواده است که والدین باید بدان ملتزم باشند. این حقوق ادا کردنی است و البته به وجهی کامل تر و نیکوتر. هشدار امیرالمومنین(ع) این است که مبادا نسبت به نیک بختی اعضایت کم ترین بها را قائل شوی و خانواده ات بدبخت ترین آفریده ها نسبت به تو باشند.
4) ادای حقوق
این حقوق از جانب خدا بدان خاطر وضع شده است که مورد رعایت و عمل قرار گیرند. زیرا در سایه ی آن، مرزها مشخص می شود، تکلیف و مسئولیت هر یک از اعضای خانواده معلوم
می گردد هم چنین میزان توقعات و وقت گذاری ها در برابر هم معین می گردد و بالاخره توان برنامه ریزی برای رشد حاصل می شود.
شک نیست که رعایت کامل و همه جانبه ی آن به آسانی میسر نیست. باید از خداوند در این راه مدد خداست.
البته ادای حقوق دارای صورت متقابل است. آن کس که در عمل، به حق کسی پای بند باشد ولی به صورت متقابل حق آن فرد را پاس نمی دارد و در واقع به بردگی او تن داده است. والدینی که به حقوق کودک خود را به صورت تمام و کمال نمی پردازند چگونه متوقع هستند که فرزندان او حقوق والدین خود را پاس بدارند.
5) ضایع کردن حقوق
ضایع کردن حقوق، زمینه ساز عاق و نفرت است که کیفر الهی را در پی دارد. آدمی این حق را ندارد که ادای حقوق خود کامگی کند و یا از پرداخت آن سر باز زند.

فاطمه اسدزاده